Szkoła Podstawowa z Oddziałem Przedszkolnym im. Jakuba Kani w Domaradzu

Magiczne pojęcie „motywacji”

Najbardziej sprzyjającym stanem dla dziecka będzie stan motywacji wewnętrznej wspierany przez zewnętrzną motywację pozytywną, reprezentowaną przez nauczyciela, rodzica i rówieśników. Niestety dużo częściej spotykamy się z sytuacjami, w których, po pierwsze – dziecko nie posiada wewnętrznych zasobów motywacyjnych, a po drugie – jest zewnętrznie motywowane w sposób negatywny, czyli staje się wykonawcą rozkazów lub prowadzi swoje działania tak, by uniknąć kary lub osiągnąć nagrodę.

System kar i nagród, rozumiany jako zabranianie dziecku przyjemności lub wręczanie nagród materialnych, skojarzony jest z motywacją zewnętrzną opartą na emocjach negatywnych, czyli „nie robię czegoś, bo boję się kary” lub „robię coś, żeby osiągnąć pozytywne emocje związane z nagrodą”. Zamiast przynosić pozytywne efekty, może prowadzić do utrwalania się błędnego koła motywacji przez występowanie emocji negatywnych i brak poczucia sprawstwa.

Błędne koło motywacji

Obniżona motywacja nie zawsze będzie wynikiem braku chęci, może powstawać też na bazie (J. Reykowski, 1970):

• niewystarczających zdolności (np. specyficznych trudności w uczeniu się),
• trwałego stanu napięcia emocjonalnego,
• czynników natury społecznej, materialnej czy zdrowotnej (np. brak warunków do nauki, choroby przewlekłe).

Najlepsze warunki do osiągania stanu motywacji wewnętrznej osiągamy, gdy funkcjonujemy w stanie optymalnej równowagi emocjonalnej (homeostazy), czyli kiedy nie doświadczamy permanentnego stresu. Stan homeostazy jest dużo łatwiejszy do osiągnięcia, kiedy dziecko posiada dobre fundamenty, w tym przypadku – adekwatną samoocenę i wiarę we własne możliwości. Niska samoocena będzie rzutowała na obiektywną ocenę sytuacji i powodzenia działania, więc istnieje ryzyko, że dziecko oceni dane działanie jako zbyt trudne i nie pojawi się u niego motyw. Niewykonanie działania nie daje możliwości odniesienia sukcesu, więc uczeń utrwala swój negatywny obraz siebie.

By pojawił się motyw do działania:

• Musi pojawić się potrzeba działania.
• Musi istnieć szansa na powodzenie działania.

Przerywanie tego błędnego koła jest bardzo trudne i trzeba pamiętać, że nie dokona się w ciągu jednego popołudnia. Jest to złożony proces oparty na pracy nad samooceną i emocjami ucznia.

Tęsknota za bezkresnym morzem

Istotę mądrej i skutecznej motywacji idealnie oddaje autor „Małego Księcia”: Jeśli chcesz zbudować statek, nie zwołuj ludzi, aby ci przynieśli drzewo, przygotowali narzędzi, nie przydzielaj zadań i pracy, lecz wzbudź w nich tęsknotę za dalekim, bezkresnym morzem. Antoine de Saint-Exupéry,

Nie bez przyczyny wizjonerzy są jednymi z najlepszych liderów, ich działania opierają się na prostym założeniu – stworzeniu potrzeby i warunków, aby do dążyć do jej zaspokojenia.

Wiele badań udowodniło, że zaangażowanie w działanie jest dodatnio skorelowane z sukcesem w tym działaniu. Nie bez przyczyny przeciętny uczeń jest w stanie z pamięci wymienić 20 losowych postaci z ulubionej gry komputerowej, a łamie sobie głowę próbując zapamiętać datę Bitwy pod Grunwaldem. Kiedy jesteśmy w coś zaangażowani, pojawia się afekt pozytywny, który będzie skutkował lepszą koncentracją, lepszym zapamiętywaniem i zwiększeniem szansy na osiągnięcie sukcesu.

Jak pracować z uczniami, by tworzyć warunki do rozwijania motywacji wewnętrznej?

• Sprawdzić, czego potrzebują, czym się interesują i co sprawia, że „świecą im się oczy”.
• Tworzyć atmosferę „sky is the limit” (pol. „niebo jest granicą”), czyli rozszerzać horyzonty i zachęcać do podejmowania wyzwań.
• Być przy nich, kiedy potrzebują pomocy w realizowaniu działania, dawać mądre wsparcie, nie oceniać błędów, nie wytykać niepowodzeń.
• Tłumaczyć sens wykonywania zadania – oderwane z kontekstu życiowego (adekwatnego do wieku) zadania nie mają potencjału na wywołanie zaangażowania, bo uczeń nie rozumie po co je wykonuje.
• Dawać dobry przykład do modelowania zachowania – postawa nauczyciela, jego zaangażowanie w lekcje mają ogromne przełożenie na postawę naszych uczniów.
• Umożliwić bycie odpowiedzialnym i samodzielnym.

Motywacja wewnętrzna nie może się rozwijać kiedy uczeń jest w poczuciu zależności („inni z grupy to zrobią lepiej”), posłuszeństwa („zrobię to, bo mi kazał”) czy braku sprawstwa („i tak nic w tym projekcie ode mnie nie zależy”). Dlatego tak ważne jest, by rozumiał i lubił przedmiot nauczania, ale także by ufał i darzył sympatią osobę uczącą.  Już sam ten fakt jest pozytywnie skojarzony z zaangażowaniem w proces uczenia się.

Autor: Katarzyna Topolska