Szkoła Podstawowa z Oddziałem Przedszkolnym im. Jakuba Kani w Domaradzu

Zaburzenia emocjonalne u dzieci w wieku szkolnym – co mogą zrobić rodzice i nauczyciele?

JAK OBJAWIAJĄ SIĘ ZABURZENIA EMOCJI U DZIECKA?

Jednym z objawów zaburzeń emocjonalnych w zachowaniu u dzieci są gwałtowne wybuchy złości. W szkole najłatwiej je zaobserwować, bo są szczególnie uciążliwe dla otoczenia. Mogą one mieć formę ataku słownego lub fizycznego na inną osobę lub niszczenia przedmiotów. Bywa, że dziecko kieruje złość na samego siebie, np. zadaje sobie ból fizyczny uderzając głową w ścianę., albo psychiczny, niszcząc coś, co do niego należy i jest dla niego ważne. Wybuch złości może mieć formę „obrażenia się”, zamknięcia się w sobie połączonego często z ucieczką albo ukryciem się w niedostępnym miejscu. Charakterystyczne dla tych zachowań jest to, że przyczyna wywołująca wybuch z punktu widzenia zewnętrznego obserwatora wydaje się nieproporcjonalnie mała i nie znacząca w stosunku do siły, z jaką dziecko zareagowało. Pamiętajmy jednak, że drobny, wydawałoby się, incydent dotykający bolesnego problemu dziecka może doprowadzić do eksplozji.

Dzieci z zaburzeniami emocjonalnymi przeżywają częściej i intensywniej niż inne dzieci emocje złości i lęku, a także mają trudności z wyrażaniem tych uczuć w sposób właściwy. Najczęściej obserwowaną w szkole postacią lęku jest lęk przed oceną. Ujawnia się wtedy, kiedy dziecko czuje się przez innych ludzi obserwowane i oceniane. W szkole zdarza się to bardzo często: podczas odpowiedzi, sprawdzianów, egzaminów. Podjęcie przez dziecko nauki w szkole może być dla niego bardzo dużym stresem i lękiem przed nieznanym, nie poradzeniem sobie w szkole. Wszystkie dzieci odczuwają wtedy pewien stopień niepokoju, ale są i takie, u których napięcie powstałe w tych sytuacjach jest tak duże, że uniemożliwia im sprawne działanie. Powoduje, że odczuwają „pustkę” w głowie, rezygnują z działania albo wykonują zadanie poniżej swoich możliwości. Bywają agresywne, a ich zachowania w naszej ocenie są nieadekwatne do bodźca.

Charakterystycznym objawem zaburzeń emocjonalnych jest niezdolność do utrzymania własnej aktywności na odpowiednim, dostosowanym do sytuacji poziomie. Obserwuje się u tych dzieci nadmierną aktywność albo bierność.

Dzieci nadaktywne nie wytrzymują bezczynności, są w ciągłym ruchu, podejmują różnorodne działania dające możliwość rozładowania pobudzenia, w jakim się znajdują. Jest to objaw bardzo uciążliwy dla otoczenia. Nie mogąc dostosować swojej aktywności do wymagań, uczniowie dezorganizują działania grupy, narażają siebie i innych na niebezpieczeństwo, wymagają wzmożonej uwagi nauczyciela..

Ograniczenie aktywności, bierność także jest objawem zaburzeń emocjonalnych. Bierność nie jest tak uciążliwa dla innych jak nadaktywność i bywa niedostrzegana, warto jednak zwrócić na nią uwagę ze względu na negatywne konsekwencje, jakie ma dla dziecka. Uczniowie bierni często są odsuwani poza grupę. Ponadto bierność powoduje, że dziecko samo sobie ogranicza możliwości rozwoju. Nie podejmując rozwiązania zadań, nie nabywa nowych sprawności.

Oprócz opisanych objawów należy zwrócić uwagę na charakterystyczne cechy zachowań, które występują u wszystkich dzieci z zaburzeniami emocjonalnymi. Należą do nich zaburzenia uwagi i nadmierne napięcie mięśniowe, których źródłem jest wewnętrznie przeżywane napięcie psychiczne. Dzieciom tym trudno się skoncentrować, łatwo ich uwaga się rozprasza, ulega wahaniom. Występują chwile wyłączenia przeplatające się z intensywną koncentracją uwagi na pewnych wybranych zadaniach czy problemach. Nadmierne napięcie mięśni widać w ruchach, gestach, w specyficznej napiętej sylwetce i mimice, zbyt silnym nacisku długopisu podczas pisania. Przymus wykonywania drobnych czynności wokół nosa, obgryzanie paznokci, także wynika z nadmiernego napięcia, które w ten sposób jest rozładowywane.

KILKA SŁÓW O PRZYCZYNACH ZABURZEŃ EMOCJONALNYCH i rady dla rodziców

Przyczyny zaburzeń emocjonalnych najczęściej tkwią w środowisku rodzinnym ucznia. To w rodzinie dziecko uczy się sposobu wyrażania emocji. Obserwuje zachowanie rodziców przeżywających różne uczucia i nieświadomie ich naśladuje. Jeżeli rodzice sami mają problemy emocjonalne, mogą tą drogą przekazać je dziecku. Jednym z ważnych elementów świadomego wychowywania dziecka przez rodziców jest nauczenie go, jak należy wyrażać uczucia. Bardzo niebezpieczne jest zbyt wczesne wymaganie od dziecka panowania nad sobą, zbyt duży rygoryzm w tym zakresie, ale także niekorzystny jest nadmierny liberalizm, gdy nie pokazuje się dziecku żadnej potrzeby ani nie uczy się żadnego sposobu kontrolowania swoich reakcji emocjonalnych.

W rodzinie dziecko zdobywa podstawowe informacje na temat samego siebie, o tym, jakie jest, jakie ma możliwości, co w życiu może osiągnąć, do czego powinno dążyć. To, co człowiek myśli na swój temat, jest bardzo emocjonujące. Myślenie o sobie, że jest się dobrym, wartościowym, jest stanem korzystnym dla człowieka, więc budzi emocje przyjemne; przeciwnie, przekonanie o własnej bezwartościowości jest niekorzystne i bardzo przykre. Jeżeli dziecko jest poddawane w rodzinie częstej krytyce, stawia mu się wymagania, którym nie jest w stanie podołać, może w nim wytworzyć się niepewność co do własnej wartości, a towarzyszyć temu będą nieprzyjemne emocje: poczucie bezradności, lęk przed oceną, złość na siebie albo innych. U dziecka, w którego doświadczeniu życiowym przeważają emocje nieprzyjemne, które żyje w atmosferze konfliktów, braku poczucia bezpieczeństwa, nadmiernych wymagań, krytyki, częstych kar, rozwój emocjonalny nie będzie przebiegał prawidłowo.

JAK POSTĘPOWAĆ Z UCZNIEM Z ZABURZENIAMI EMOCJONALNYMI W SZKOLE

Nauczyciel może pomóc dziecku z zaburzeniami emocjonalnymi, jeżeli:

1. stara się ucznia zrozumieć, próbuje traktować zachowanie ucznia jako wyraz jego problemów, a nie złej woli;
2. postępuje tak, aby uczeń wiedział, że może mu zaufać i czuć się z nim bezpiecznie. Znajduje czas na indywidualny kontakt, okazuje swoje zainteresowanie jego problemami, potrafi wysłuchać bez wygłaszania potępiających uwag i jest w stanie zachować pełną dyskrecję. Dzieci z zaburzeniami emocjonalnymi często wykazują znaczna nieufność w stosunku do innych ludzi i unikają kontaktu, do nauczyciela należy wyjście z inicjatywą. Przełamanie nieufności wymaga od nauczyciela wiele taktu, serdeczności, a niekiedy dużo cierpliwości;
3. pomaga dziecku odkryć jego wartość. Dziecko czuje się bardziej wartościowe przez sam fakt, że dorosły potraktował je poważnie i nawiązał z nim przyjazny kontakt. W szkole istnieje ponadto cały szereg możliwości pokazania dziecku jego konkretnych umiejętności, zdolności, które niewątpliwie posiada, a na które nikt nie zwrócił uwagi, bo wszyscy byli skoncentrowani na trudnościach, jakie sprawia. Jeżeli dziecko nie ma osiągnięć w żadnym przedmiocie nauczania, bardzo ważne jest umożliwienie mu wykazania się w jakiejś innej dziedzinie. Uczeń z zaburzeniami emocjonalnymi łatwo zraża się trudnościami, dlatego nie wystarczy odkryć jego możliwości, ale trzeba je wspierać w działaniu, aby nie zrezygnowało i nie odniosło porażki;
4. pomaga dziecku w odnalezieniu miejsca w grupie rówieśników. Niektóre zachowania dzieci z zaburzeniami emocjonalnymi są dla ich kolegów trudne do zaakceptowania, zwłaszcza ich drażliwość, wybuchy złości, przeszkadzanie na lekcjach. Najtrudniej jest im zaakceptować to, że uczniowie ci są traktowani inaczej, że poświęca się im dużo czasu, nauczyciel ma zwykle większą tolerancję na ich „złe” zachowanie, daje im większą możliwość odpowiedzi w korzystnych warunkach, bez obecności klasy itp. Nieco odmienne traktowanie jest niezbędne w pracy z dzieckiem, które ma problemy emocjonalne, i trzeba przekonać o tym jego kolegów. Przeprowadzenie z dziećmi rozmowy pod nieobecność ucznia, którego dotyczy, i wyjaśnienie, że ich kolega ma problem i wszyscy możemy mu pomóc, zwykle jest dobrze przyjęte i skuteczne. Bardzo ważne jest, aby nauczyciel pomógł dziecku zaburzonemu ujawnić wszystko to, co może być w nim atrakcyjne dla rówieśników, i wykorzystać we wspólnych działaniach klasy, aby koledzy mieli możliwość poznania go także od pozytywnej strony;
5. potrafi nawiązać współpracę z rodzicami ucznia. Nauczyciel powinien tak prowadzić rozmowy z rodzicami, aby były one wspólnym poszukiwaniem rozwiązania problemu. Należy unikać sytuacji, kiedy nauczyciel wyłącznie krytykuje zachowanie ucznia, mówi tylko o problemach, jakie on sprawia, i formułuje oczekiwanie, że rodzice „coś z tym muszą zrobić”. Istnieje niebezpieczeństwo, że rodzice nie wiedząc, co mają robić, albo zaczną unikać kontaktu z nauczycielem, albo podejmą chaotyczne, często polegające jedynie na zaostrzeniu kar sposoby oddziaływania na dziecko. W dobrze przeprowadzonych rozmowach powinno dojść do stworzenia konstruktywnych pomysłów na to, jak postępować z dzieckiem w szkole i w domu, aby te oddziaływania uzupełniały się i służyły rozwiązaniu problemu.

Najważniejsze ze strony dorosłych jest:

• wykazanie szczerego zainteresowania dzieckiem i przeżywanych przez niego emocji. Nazywajmy je, gdyż  w ten sposób dziecko uczy się nazywać własne emocje i je akceptować (widzę, że coś Cię zdenerwowało; rozumiem, że to cię zawstydziło, rozumiem, że to jest dla Ciebie trudne, zauważyłam, że nie masz ochoty …, itp.);
• pokazanie jak dziecko może poradzić sobie z uczuciami trudnymi (jeśli coś Cię złości możesz mi o tym powiedzieć, narysuj co cię złości, potargaj kartkę na małe kawałki, idź do toalety i tam pokrzycz, itp.).
• kiedy dziecko jest agresywne, krzyczy lub atakuje inne dzieci, należy odizolować go od reszty klasy i dopiero kiedy się uspokoi, porozmawiać o tym co czuje i jak może sobie poradzić następnym razem;
• nigdy nie moralizujmy, nie obwiniajmy dziecka, nie porównujmy do innych,
• nie zawstydzajmy dziecka, tłumacząc przed innymi jego zachowanie;
• nie wymagajmy od dziecka panowania nad swoimi emocjami, powiedzmy mu, że rozumiemy jego emocje, znajdźmy dobre rozwiązanie;
• pokażmy dziecku jak może kontrolować emocje i ograniczać złe nastroje – bardzo ważny jest nasz własny przykład!;
• uczmy dziecko dobrego myślenia o sobie, pokazujmy, co w nim dobre, jakie ma talenty, co potrafi już osiągnąć; to budzi przyjemne emocje;
• starajmy się stworzyć dziecku świat bez konfliktów – kłócący się rodzice, brak poczucia bezpieczeństwa, nadmierne wymagania, krytyka, częste kary – nie sprzyjają prawidłowemu rozwojowi emocjonalnemu;
• wykażmy się cierpliwością – nic nie przychodzi szybko i łatwo, a każdy nawyk potrzebuje czasu na jego przyswojenie.  

wykorzystano fragmenty http://profesor.pl/publikacja,7746,Artykuly,Zaburzenia-emocjonalne-w-zachowaniu-uczniow

Bogusława Krawczyk